Қан тамырларындағы тромбалар көпшілікті қорқытады. Алайда, тромбоздардың неге дамитынын, тәуекелдердің қандай факторлары бар екенін және қан тамырларында тромбалардың пайда болуын болдырмау үшін қандай тәсілдер бар екенін барлығы біле бермейді. Осы материалдан сіз осы сұрақтардың барлығына жауап аласыз

Тромбоздардың алдын алу үшін не істеу керек

Тромбоз — бұл қан тамырында ұйыған қан немесе тромб пайда болуы, оның салдарынан қалыпты қан ағыны бұзылады. Осындай жағдай оттегіні жеткізу бұзылғандықтан немесе керісінше қан ағынының бұзылуынан ағзалардың немесе тіндердің учаскесінің зақымдануына әкеп соғады. Артериялық және күре тамыр тромбоздары зақымданатын қан тамының түріне байланысты.

Артериялық тромбоз — миокард инфарктісі мен инсульттың жиі кездесетін себебі. Бұл жағдайларда тромбалар жүрек немесе бас миының артериялары бойынша қан ағынын бұғаттап, өлімге әкелуі мүмкін зақымдануды туындатады.

Күре тамыр тромбозы немесе күре тамыр тромбоэмболия кезінде ұйынды күре тамыр арнасында, көбінесе аяқтарда пайда болады және терең күре тамырлардыңң тромбозы мен өкпе артерияларының тромбоэмболиясының себебі болып табылады [1].

Жіті күре тамыр және артериялық тромбоздар дамыған елдерде өлімнің ең көп таралған себептері болып табылады [3]. Тромбоздың алдын алудың қандай шаралары жақсы болатынын білу осы қауіп туралы есте сақтау маңызды. Күре тамыр және артериялық тромбоздың алдын алу үшін негізгі стратегиялар — салауатты өмір салтын сақтау, атап айтқанда ұтымды тамақтану, дене жүктемесі, темекі шегуден және алкогольден бас тарту. Бұдан басқа, кейбір препараттар, мысалы, ацетилсалицил қышқылының негізінде тромбоздың дәрі-дәрмектік профилактикасы болып табылатынын есте сақтау маңызды. Алайда, қабылдау мөлшері мен жиілігі дәрігермен пациенттің жеке ерекшеліктері негізінде талқылануы тиіс.

Тромбоздың дамуы үшін тәуекелдер факторлары

Күре тамырдың да, артериялық тромбоздың дамуы үшін белгілі бір тәуекел факторлары бар. Кез келген калибрлі терең тамыр немесе артерия тромбозының дамуы неғұрлым ықтимал болатын жағдайлар мен жағдайлардың тізімі

• Ауруханада болу;
• Ота жасау;
• Елеулі жарақат;
• Инфекциялық ауру;
• Қабыну немесе аутоимунды ауру;
• Онкопатология/химиотерапия;
• Құрамында эстроген бар жүктілікке қарсы таблеткалар және гормоналды толықтырушы терапия;
• Жүктілік
• Семізділік
• Темекі тарту [2];
• Бұрын ауырған жүрек талмасы немесе инсульт;
• Терең күре тамырлардың немесе артериялар тромбоздардың алдыңғы эпиходтары;
• Тромбтардың отбасылық анамнезі;
• Қанның ұйылуының генетикалық немесе пайда болған бұзушылығы
• Жылжымайтындығы (шектелген қозғалыс), оның ішінде:
  • Төсек тартып жату режимі
  • отыратын өмір салты,
  • ұзақ саяхат (ұшақта, автомобильде немесе поезда 4 сағаттан астам) [1];

Тромбоздардың симптомдары

Тромбаның пайда болу орнына байланысты ― симптомдар әр түрлі болуы мүмкін. Олар жіті де, өмірге қауіп төндіретін де, көрінбейтін де болуы мүмкін.

Мысалы, аяқтың немесе қолдардың терең тамырларының тромбозында адам ауырсыну, аяқтың ауырлығы, ауырсыну кейде тамыр соғып тұрғандай болуы мүмкін, сондай-ақ ісік, ыстық немесе күю сезімі, тромб күре тамырлы қан ағымын жауып тұрған аумақта тері түсінің қызыл түске дейін өзгеруі байқалады [4]. Әдетте симптомдар біртіндеп өседі. Алайда, терең күре тамырлардың тромбозы әрдайым пациент үшін байқалмайды, бірақ ауыр асқынулардың себебі болуы мүмкін, атап айтқанда өкпе тромбоэмболиясы,  бұл аяқ-қолдағы ұйындылар қан тамырларының қабырғасынан шығып, бүкіл қан ағымы өкпе тамырларына келіп тұрып қалғанда. [2] Бұл тез арада ауруханаға жатқызуды талап ететін өмірге қауіп төндіретін жағдай.

Жүрек немесе бас миы тамырларының артериялық тромбозы – миокард инфаркты және бас миының ишемиялық инсульты сияқты қауіпті жағдайлардың дамуының негізгі себебі.

Миокард инфарктінің негізгі белгілері: ауырсыну, күю, кеудедегі ауырлық, жиі сол қолға, жауырынға немесе төменгі жаққа, тыныштықта және дене күшінде демігу, терлеу.

Инсульт: егер адам жақтарын үрлей алмаса немесе күлімсірее алмаса, есінен тану немесе естен тану, дененің жартысындағы қозғалыстың бұзылуы. Егер аталған симптомдардың біреуін немесе бірнешеуін көрсеңіз, дереу дәрігерге жүгініңіз.

Қан тамырларындағы тромбоздардың алдын алу әдістері

Терең тамыр тромбозы, артериялық қан тамырларының сияқты алдын алу үшін кейбір ұсынымдарды сақтау маңызды:

• гиподинамияға немесе ұзақ уақыт бойы қозғалмауға жол бермеңіз, сапарда ұзақ уақыт отыруға тура келсе, аяқпен қозғалу туралы ұмытпаңыз [3], жылыну, кейде тромбоз дамуының жоғары қаупі кезінде дәрігер сізге эластикалық шұлық киюді ұсына алады;
• темекі тартпаңыз. Адам темекі өнімдерін тұтынуды тоқтатқаннан кейін жүрек талмасы мен инсульт қаупі бірден төмендей бастайды және 1 жылдан кейін екі есеге төмендеуі мүмкін [5];
• салмақты басқарыңыз және дұрыс тамақтануды ұстаныңыз [3,5];
• өзіңіздің: артериялық қысымыңызды, холестерин мен қандағы глюкоза деңгейі [5];
• физикалық белсенділікпен күніне кемінде 30 минут айналысыңыз [5].
• егер сізге қан сұйылтатын препараттар тағайындалса, өзіңіздің емдеуші дәрігеріңіздің ұсынымдарын сақтаңыз.

Тромбоздар кезінде тамақтану бойынша ұсынымдар

Пациенттерді толғандыратын жиі кездесетін сұрақ — тромбоз кезінде қандай тағам болу керек? Тамыр немесе артерия тромбозы кезінде тамақтану ерекше болмайды. Бұл дұрыс рацион болуы тиіс. Тромбоз кезінде тамақтану тұзды, қант пен майды тұтынуды шектей отырып, жемістер мен көкөністердің, дәнді дақылдардың, майлы емес еттің, балық пен бұршақ тұқымдас дақылдардың көп мөлшерін қамтуы тиіс. Алкогольді де шамалы мөлшерде ішуге болады [5].

Ең бастысы, тромбоздың алдын алуда барлық ұсыныстарды орындау үшін сізге күш пен уәждеме бере алатынын есте сақтау маңызды: оның алдын алуға болады. Мысалы, мерзімінен бұрын инфаркт пен инсульттардың 80% болдырмауға болады [5]. Дұрыс тамақтану, тұрақты дене белсенділігі, темекі өнімдерін тұтынудан бас тарту және дәрігердің ұсыныстарын орындау профилактиканың кілті болып табылады. Сау болыңыздар.

Мыналардан бейімделген:

1. North American Thrombosis Forum. (электронный ресурс/ дата обращения 25.01.2024) https://thrombosis.org/patients/what-is-thrombosis/

• Mayo Clinic(электронный ресурс, информация для пациентов) 0https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/deep-vein-thrombosis/symptoms-causes/syc-20352557 

• Ashorobi D, Ameer MA, Fernandez R. Thrombosis. [Updated 2023 Aug 8].  National Library of Medicine/ https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK538430/
• https://thrombosis.org/category/patient-news/types-of-blood-clots/deep-vein-thrombosis/
• Cardiovascular diseases: Avoiding heart attacks and strokes. World Health organisation/Newsroom/(электронный ресурс, дата обращения 24.01.2024) https://www.who.int/news-room/questions-and-answers/item/cardiovascular-diseases-avoiding-heart-attacks-and-strokes#:~:text=Healthy%20diet%2C%20regular%20physical%20activity,diabetes%20is%20also%20very%20important.