Жүрек-қан тамыры жүйесінің аурулары — бүкіл әлемдегі өлімнің негізгі себебі. Ең танымал және ең қорқыныштылардың бірі: жүректің ишемиялық ауруы және инфаркт, инсульт, аритмия, жүректің жетіспеушілігі және тамыр деменциясы [4]. Барлық осы аурулардың ағымы әртүрлі, ұқсас себептер бар, бірақ барлығына бірдей қауіп факторлары бар. Мүгедектікті немесе өлім-жітім нәтижесін болдырмау үшін тәуекелдің осы факторларын жою және бірнеше қауіпті факторларды үйлестіруі мүмкін тәуекел тобынан шығу маңызды. Оны қалай жасау керектігі туралы төменде айтып беремі

Жүрек-қан тамырлары аурулары бойынша тәуекел тобынан қалай шығуға болады

Кейбір жүрек-қан тамыры ауруларының дамуы үшін тек генетикалық факторлар ғана емес, сондай-ақ жағдайлар мен өмір салты да өте маңызды. Адамның өмір салтының ерекшеліктері, әдеттері мен күнделікті таңдауы екі нәтижеге әкеп соғуы мүмкін: денсаулық және жүрек-қан тамыр ауруының дамуы.

ЖҚА үшін тәуекелдің ерекше факторларынан мыналар бөліп шығаруға болады:

• артық салмақ немесе семіздік
• гиподинамия
• қант диабеті немесе глюкозаның алмасуының бұзылуы
• холестеринның жоғары деңгейі
• темекі тарту
• жоғары артериялық қысым
• жынысы
• жасы
• этникалық тегі
• жүрек-тамыр ауруының отбасылық анамнезі

Егер бірнеше факторлар үйлесетін болса, онда ЖҚА-тың даму мүмкіндігі айтарлықтай жоғары тәуекел тобы туралы айтуға болады. Мысалы: семіздігі бар және глюкоза алмасуының бұзылуы бар темекі шегуші адам жай семіздігі бар адамға қарағанда жүрек-қан тамыр жүйесінің ауруына шалдығу ықтималдығы жоғары.

Сондықтан, ЖҚА жоғары тәуекел тобынан шығу мүмкіндігіне қарай теріс факторларды жоя отырып, өте маңызды

ЖҚА қандай тәуекел топтары бар

Бірнеше тәуекелдер факторлары үйлескен кезде, онда тәуекел тобы туралы айтуға болады, мысалы, холестеринның, глюкоза, несеп қышқылы алмасуында бұзушылықтар байқалған кезде метаболиялық синдром деп аталатын  адамдарды тәуекелдің бір үлкен тобына қосуға болады.

Тәуекелдің басқа тобы – созылмалы кардиалдық емес аурулары бар адамдар. Олардың жүрек-қан тамыры жүйелеріндегі проблемалары аурудың өзінде немесе арнайы дәрі-дәрмектерді қабылдағанда қайталануы мүмкін. Мысалы, глюкокортикостероидтарды ұзақ уақыт бойы қабылдау артериялық қысымды көтеруі мүмкін, ал ауызбен контрацептивтер немесе ГЗТ қабылдау тромбоз тәуекелін арттыруы мүмкін. Сондай-ақ диабеті бар адамда жүрек-қан тамыры жүйесі патологиясының пайда болу тәуекелі әлдеқайда жоғары.

Темекі шегу, тиімсіз тамақтану, артық салмақтың болуы, стресс, қоршаған ортаның ластануы кез келген тәуекел тобында теріс факторлардың әсерін күшейтеді [1,3,4].

Елеулі жүрек-қан тамыры ауруларының пайда болу немесе бірнеше жақын уақыт ішінде ЖҚА-дан әлуетті қаза болу  тәуекелін есептеуге ерекше калькуляторлар мен шкалалар көмектеседі. Олар базалық деректерге негізделеді: жыныс, жас, холестерин көрсеткіштері және басқа да параметрлерге. Мысалы шкаланың осындай мысалы SCORE шкаласы бола алады [5].

Адамдар қалай ЖҚА тәуекелдер топтарына түсіп кетеді

ЖҚА бойынша тәуекел тобына тап болу үшін кейде өмір салтын қадағаламау, дәрігердің ұсыныстарына назар аудармау жеткілікті. Мысалы, өзіңіздің дене салмағы индексіңізді және беліңіздің көлемін қадағалау маңызды. Бұл екі параметр артық салмақтың болуы туралы айтуы мүмкін, оның болуы ЖҚА-ның даму тәуекелін арттырады. Бұдан басқа, дұрыс тамақтану мен физикалық белсенділікті елеу маңызды [3]. Көбісі бұл елеусіз нәрселерге назар аудармайды, өз әдеттерін өзгерткісі келмейді. Бірақ уақыт өте келе дененің компенсаторлық тетіктері әлсірейді және әдеттер жүрек пен қан тамырларының проблемаларын сезінеді

ЖҚА тәуекел тобына түспеу үшін не істеу керек

Жүрек-қан тамыры ауруларының тәуекелдерін болдырмау немесе азайту үшін мыналарды: сізде ЖҚА дамуына не себеп болатынын білу маңызды. Мысалы, артериялық гипертония бойынша отбасылық анамнез болған кезде салмақты қадағалау, ас тұзын көп тұтынбау, физикалық белсенді болу маңызды. Метаболикалық бұзылулар бойынша анамнез жағдайында, мысалы, қант диабеті бойынша — салауатты өмір салтынан басқа, чек-аптардан уақтылы өту, қандағы глюкоза, холестерин деңгейін қадағалау маңызды.

Егер ЖТҚ бойынша тәуекелдер тобына түскен болсаңыз не істеу керек

Тәуекелдің кез келген тобынан біршама күш жұмсасаңыз шығуға болады. Мысалы, егер сіз гиподинамия бойынша тәуекел тобында екеніңізді білсеңіз — көп жүре бастаңыз. Күніне кем дегенде 30 минут аптасына 5 рет [1,2]. Егер сіз артық салмағыңыз бар екенін түсінсеңіз, онда тамақтануды түзетіңіз, тексеруден өтіңіз — басқа созылмалы аурулардың салдарынан артық салмақ болуы мүмкін. Егер тамақ әдеттерімен күресу немесе темекіні тастау қиын болса, онда оған көмектесетін психологқа жүгіне аласыз. Сондай-ақ, егер дәрігер сізге терапияны тағайындаған болса, препараттарды қабылдауды ұмытпаңыз — олар сізді жүрек-қан тамыры патологияларынан қорғай алады.

ЖҚА тәуекел тобынан қашан шығуға болады

Тәуекел тобынан шығу оның қажет екенін түсінген кезде болады. Сізде ЖҚА бар ма немесе тәуекелдің бірнеше факторын бір жерге жинап алғаныңызды білген кезде ма маңызды емес. Ең бастысы өмірді салауатты жаққа қарай өзгертуді бастау, уақтылы скринингтерден өту және сіздің денсаулығыңыз өзіңіздің қолыңызда екенін есте сақтау. Салауатты өмір салты ишемиялық инсульттан болатын өлімдердің 50%-дан астамын, кенеттен болатын жүрек өлімдерінің 80%-ын және жүрек-қан тамыры ауруларынан болатын өлімдердің 75%-ын болдырмайды [5].

ЖҚА алдын алу: жадынама

Қорытындысында ескертеміз: жүрек-тамыр аурулары тәуекелдерін төмендету үшін қандай шаралар қабылдау қажет:

• темекі және темекі өнімдерін бас тарту
• аптасына 5 күн күніне кемінде 30 минут белсенді қозғалу
• салмақ пен белдің көлемін қалыптандыру
• дәрігер берген препараттарды қабылдау
• артериялық қысымды, холестеринді және қандағы глюкозаны деңгейін бақылау
• мүмкіндігінше стрестерді болдырмау немесе сіздің денсаулығыңыз үшін онымен экологиялық күресуге үйрену
• Тамақтануды «салауатты тәрелке» қағидаты бойынша қалыптандыру

Осы қарапайым іс-шаралар сіздің денсаулыңызды сақтауға және өміріңізді сақтап қалуы мүмкін.

Мыналардан бейімделген:

• Preventing Heart disease// Школа общественного здоровья Harvard. // https://www.hsph.harvard.edu/nutritionsource/disease-prevention/cardiovascular-disease/preventing-cvd/
• Дорожная карта Всемирной федерации сердца по вторичной профилактике сердечно-сосудистых заболеваний: обновление от 2023 г. https://globalheartjournal.com/articles/10.5334/gh.1278
• Centres of Disease control and Prevention // Prevent Heart Disease// https://www.cdc.gov/heartdisease/prevention.htm

• Heart disease// Школа общественного здоровья Harvard. // https://www.hsph.harvard.edu/nutritionsource/disease-prevention/cardiovascular-disease/#risk
• Conroy RM, Pyörälä K, Fitzgerald AP, Sans S, Menotti A, De Backer G, De Bacquer D, Ducimetière P, Jousilahti P, Keil U, Njølstad I, Oganov RG, Thomsen T, Tunstall-Pedoe H, Tverdal A, Wedel H, Whincup P, Wilhelmsen L, Graham IM; SCORE project group. Estimation of ten-year risk of fatal cardiovascular disease in Europe: the SCORE project. Eur Heart J. 2003 Jun;24 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12788299/