Жүрек пен қан тамырларының аурулары — бүкіл әлемде мүгедектік пен өлімнің басты себептерінің бірі. Өкінішке орай, ЖҚА әркімге әсер етуі мүмкін, алайда жақсы жаңалық та бар ― жүрек-қан тамыры ауруларының көбінің алдын алуға болады. Және оны бірінші кезекте темекі тұтыну, нашар тамақтану және семіздік, дене белсенділігінің болмауы және алкогольді шамадан тыс тұтыну сияқты тәуекел факторларын жоя отырып, жасауға болады [1]. Төменде оқитын материалда біз жүрек-қан тамыры жүйесі ауруларының алдын алу тәсілдері туралы айтамыз. Оқу Сіздің кемінде 5 минутыңызды алады.
Жүрек және қан тамырлары ауруларының алдын алу тәсілдері
Жүрек-қан тамыры патологиясының пайда болуы үшін тек генетикалық фактор немесе стресс қажет емес. Бірінші кезекте белгілі бір қауіп факторларының болуы жүрек-қан тамыры ауруларының пайда болуына әкеп соғады, мысалы жүректің ишемиялық ауруы. Сондықтан жүрек пен қан тамырларының жұмысында үлкен апаттарға жол бермейтін кез келген адам үшін басты міндет салауатты өмір салтын сақтау және қауіп төндіретін белгілерге дер кезінде ден қою болып табылады.
Жүрек-қан тамыры жүйесі ауруларының алдын алу бірінші рет және қайталама болуы мүмкін. Біріншісі аурудың дамуын болдырмауға, ал қайталамасы асқынулардың алдын алуға бағытталған.
ЖҚА алдын алуға арналған жалпы және арнайы ұсынымдар туралы әрі қарай оқыңыз.
Жүрек ауруларының алдын алу
Жүрек-қан тамыры жүйесінің аурулары туралы айтқанда, негізінен: инфарктке, инсультқа әкелетін қан тамырларының атеросклеротикалық өзгерістері. Яғни, тромбозды тудыратын қан тамырларының қабырғасында холестерин шөгінділері. Сонымен қатар, артериялық гипертония да үнемі назарда болады.
Алайда, жүрек аурулары өте көп. Бұл жүректің асқынған немесе ревматикалық ақаулары, ырғақтың немесе аритмияның бұзылуы, әртүрлі кардиомиопатиялар — жүрек бұлшықетінің зақымдануы және, әрине, жүрек функциясының жетіспеушілігі. Осы аурулардың барлығы үйлесуі және пайда болу сипаты әртүрлі болуы мүмкін және профилактикадағы кейбір ерекшеліктері бойынша ерекшеленуі мүмкін.
Мысалы, созылмалы жүрек ревматикалық ауруы кезінде, жүре пайда болған жүрек ақауының алдын алу үшін дәрігер пациентке ай сайын бактерияға қарсы препараттарды егуді тағайындайды. Немесе жыбырлақ аритмиясы кезінде пациентке тромбоздың алдын алу үшін қанды сұйылтатын арнайы препараттар тағайындалады.
Артериялық гипертонияның алдын алу
Артериялық гипертонияның алдын алу үшін негізгі көзі ― ас тұзы болып табылатын натрийді тұтынуды азайту өте маңызды. Тұздың мөлшерін барлық дайын өнімдерді (мысалы, ірімшік, консервіленген өнімдер және т.б.) ескере отырып, күніне 1 шай қасықтан аспайтын көлеммен шектеу керек [6]. Бұдан басқа, темекі және никотин өнімдерінен кез келген түрде бас тарту ұсынылды.
Жүрек жеткіліксіздігінің алдын алу
Жүрек жеткіліксіздігі (ЖЖ) ― қандай да бір себеппен жүрек бұлшық етінің күші төмендеп, жүрек қанды сорып алуға қабілетсіз немесе керісінше жүрек бұлшық еті тым қатты болып, босай алмайды, бұл да қан тамырларының қалыпты ағымын бұзады. Осы себеп бойынша жүктеме кезінде және тыныштықта демікпе, аяқтарының ісінуі пайда болады [4]. Егер ЖЖ қазірдің өзінде дамыса, онда асқынулардың және жай-күйдің өршуінің алдын алуға бағытталған қайталама алдын алудың жалғыз профилактикасы болады. Дәрігердің тағайындауларын міндетті түрде ұстаныңыз, сондай-ақ рациондағы тұзды тұтынуды азайтыңыз, күн сайын ісінуді бақылау үшін өлшенуді ұмытпаңыз, темекіден бас тартыңыз және алкогольді тұтынуды барынша азайтыңыз [4].
Қан тамырлары ауруларының алдын алу
Қан тамырлары арнасының ең жиі және белгілі патологияларының бірі ― атеросклероз. Ол тамырдың қабырғасында, холестерин түйіншектерін қалыптастыра, тамырдың саңылауын тарылтып және қан ағымын бұза отырып, көбінесе артерияларда холестерин шөгеді. Бұдан басқа, түйіншіктерін жарылып кетуі мүмкін және осы үзілген жерде қосымша саңылауды тарылтатын және кейде мүшенің немесе оның учаскесінің қан ағынынан толық ажыратылуына әкелетін тромб қалыптасады. Жүректің ишемиялық ауруының, инфаркттердің, инсульттердің, кенеттен жүрек өлімінің және аяқ-қол гангренасына әкелетін перифериялық артериялар тромбозының негізгі себебі атеросклероз болып табылады [5].
Атеросклероздың алдын алудың негізі апта сайын кемінде 150 минут дене жүктемесі, трансмайларды, қызыл етті және қайта өңделген қызыл етті, тазартылған көмірсулар мен тәтті сусындарды шектей отырып, салауатты теңгерімді тамақтану және холестерин мен липидтер деңгейінің бұзылуы анықталған кезде қайталама алдын алу ретінде дәрігер холестерин деңгейін төмендететін белгілі бір препараттарды қабылдауды ұсына алады [2].
Бастапқы алдын алу
Алғашқы профилактика жүрек-қан тамырлары ауруларының қаупі бар адамды алғашқы жүрек ұстамасынан немесе инсульттан, ангиопластика немесе хирургиялық араласу қажеттілігінен немесе жүрек-қан тамырлары жүйесінің қандай да бір патологиясының дамуынан қорғауға бағытталған [2]. Бастапқы профилактиканың негізі өмір салтын реттеу болады
Қайталама алдын алу
Бұл күш-жігер біреуде жүрек талмасы немесе инсульт болғаннан кейін, ангиопластика немесе шунттау операциясы жасалғаннан кейін немесе адамда жүрек ауруының басқа түрі дамығаннан кейін басталады. Бұл аспирин және/немесе статин сияқты холестерин деңгейін төмендететін дәрілерді қабылдауды, темекі шегуден бас тартуды және қажет болса салмақты азайтуды, дене жаттығуларын көбірек жүргізуді және дұрыс диетаны сақтауды қамтиды. [2]
Жүрек және қан тамырлары ауруларының алдын алу бойынша барлық ұсыныстарда ортақ не бар? Ең бастысы, қан тамырларының атеросклеротикалық ауруларының, жүрек жетіспеушілігінің және ырғақтың бұзылуының алдын алудың маңызды тәсілі өмір бойы СӨС насихаттау болып қала береді [3].
Ал бұл бірінші кезекте ― дұрыс және оңтайлы тамақтану, бара-бар дене жүктемесі аптасына 5 рет кемінде 30 минуттан [2], темекіден бас тарту [2].
Басқа мсөздермен салауатты өмір салты – бұл біршама ұзақ және салауатты өмірге жақсы инвестиция.
Мыналардан бейімделген:
Бюллетени ВОЗ. Сердечно-сосудистые заболевания 2021 год. (электронный ресурс, дата обращения 02.02.2024) https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/cardiovascular-diseases-(cvds)
Preventing Heart disease// Школа общественного здоровья Harvard. https://www.hsph.harvard.edu/nutritionsource/disease-prevention/cardiovascular-disease/preventing-cvd/
Журнал Американского колледжа кардиологов, том 75, выпуск 7, 25 февраля 2020 г., страницы 840. Elsevier (база данных, последнее обращение от 01.02.2024) https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S073510971933877X?via%3Dihub
UpToDate. Patients Education. Обучение пациентов: сердечная недостаточность. // электронный ресурс (дата обращения 01.02.2024) https://www.uptodate.com/contents/heart-failure-beyond-the-basics?search=Patient%20education%20heart%20failure&source=search_result&selectedTitle=1~150&usage_type=default&display_rank=1
Американская ассоциация сердца https://www.heart.org/en/health-topics/cholesterol/about-cholesterol/atherosclerosis
Preventing Heart disease// Школа общественного здоровья Harvard. Питание. Соль и сода (электронный ресурс, дата обращения 02.02.2024) https://www.hsph.harvard.edu/nutritionsource/salt-and-sodium/
