Тромбоз өте қауіпті болуы мүмкін, себебі дәл осы тромбоз инфаркттердің, инсульттардың, сондай-ақ өкпе артерияларының тромбоэмболиясы мен кенеттен жүрек өлімінің көп бөлігінің себебі болып табылады. Бірақ ең бастысы ― тромбоздың алдын алуға болады, ол үшін бірінші кезекте қауіп тобынан шығу керек. Оны қалай істеу керектігін ― осы материалда айтып береміз.

Тромбоз деген не

Тромбоз — қан ағынын толық немесе ішінара жаба отырып, тамыр саңылауында қан ұйыған немесе тромб пайда болатын жағдай. Бұл тіннің немесе ағзаның бір бөлігінің қанмен жабдықталуынан айырылып, өліп қалуына әкеп соғады. Тромбтың орналасуына байланысты тромбоз күре тамырлы және артериялық болуы мүмкін. Күре тамырлы тромбоз, әсіресе аяқтың терең тамырларында пайда болған кезде ― өкпе тромбоэмболиясының жиі пайда болуы мүмкін, бұл кенеттен өлімге әкелуі мүмкін. Артериялық тромбоз көбінесе миокард инфарктісінің немесе ми инсультының дамуына әкеп соғады.

Тромбоздың пайда болуы көптеген факторларға байланысты және бұл патологияны емдеумен әртүрлі мамандықтағы дәрігерлер айналыса алады: гематологтар, кардиологтар, пульмонологтар және басқа да мамандар [6]. Сондай-ақ тромбоз терапиясының стратегиялары түбегейлі ерекшеленуі мүмкін. Алайда, тромбоздың барлық түрлерін біріктіретін ортақ нәрсе бар ― бұл олардың даму тәуекелі. Белгілі бір жай-күйлер мен жағдайларда тромбоздың пайда болу мүмкіндігі әлдеқайда жоғары. Төменде тромбоздан кімге сақтану керектігі туралы айтамыз.

Тромбоздардан кімге қорқу керек

Кейбір жағдайларда артерия немесе көктамыр тромбозының даму қаупі ерекше жоғары. мысалы, ірі қуық операциясын жүргізу немесе буынды протездеу кезінде немесе, мысалы, онкологиялық ауруы бар пациентте. Осындай жағдайларда емдеуші дәрігер тромбоздың алдын алуды мынадай дәрі-дәрмектердің көмегімен тағайындай алады: антиагреганттар (аспирин препараттары) немесе антикоагулянттар (гепарин мен оның аналогтарының әсері бойынша ұқсас препараттар). Бұл препараттардың әсер ету нүктелері әртүрлі және қандай да бір құралды қабылдау қажеттігі туралы шешімді дәрігер қабылдайды.

Сондай-ақ, жағдайға байланысты пациентті операциядан кейін ерте жұмылдыру тромбоздың алдын алу болып табылады, онда медициналық персонал араласудан кейін алғашқы сағаттарда тұруға және жүре бастауға, компрессиялық трикотаж киюге, темекі шегуден бас тартуға, дене белсенділігіне көмектеседі. Сондықтан, егер дәрігерлер физикалық белсенді болуды ұсынса, тіпті ірі және күрделі операциядан кейін де көтеріп, басуға мәжбүр етсе — бұл жай ғана емес, ірі жүрек-қан тамыры апаттарының және операциядан кейінгі ерте асқынулардың алдын алуы мүмкін.

Арнайы калькуляторлар дәрігерге немесе пациентке тромбоз қаупін толығырақ есептеуге көмектеседі. Олар туралы төменде айтып береміз.

Тромбоздың туындау қаупінің негізгі топтары

Шартты түрде тәуекелдің барлық факторларын бірнеше негізгі топқа бөлуге болады. Бірінші кезекте тәуекелдер өзгермелі (оларға біз ықпал ете аламыз) және өзгермейтіндігі (оларға ешкім және ешнәрсе әсер етпейді) екенін есте сақтау маңызды. Сондай-ақ ілеспе аурулармен байланысты немесе керісінше ― аурудың өзі қанның ұйылу жүйесінің бұзылуымен байланысты (кейбір гемофилиялар, антифосфолипидтік синдром және т.б.).

Тромбозды дамыту бойынша тәуекел тобынан шығуға немесе ең болмағанда бұл тәуекелді барынша азайтуға болады. Әсіресе, егер мәселе түрлендірілетін тәуекелдерге қатысты болса. Яғни: егер, мысалы, гиподинамия, холестериннің жоғары деңгейі және семіздік тромбоэмболияның немесе тромбоздың даму қаупін арттырса, онда осы ерекшеліктерді шешу бойынша іс-шараларды бастауға болады. Тіпті күнделікті 30 минут белсенді серуендеу, дені сау тарелка қағидаты бойынша күндізгі рационды қалыпқа келтіру үлкен пайда әкеледі. Ең бастысы — өз күшіне сену және жағымды көңіл-күй. Бәрі жақсы болады!

Тәуекелдер қалай болады

Күре тамырлы да, артериялық тромбозды дамыту үшін белгіленген қауіп факторлары бар. Міне, олардың негізгілері кез келген калибрлі терең тамырлардың немесе артериялардың тромбозы:

• Ауруханада болу;
• Ота жасау;
• Елеулі жарақат;
• Инфекциялық ауру;
• Қабыну немесе аутоимунды ауру;
• Онкопатология/химиотерапия;
• Құрамында эстроген бар жүктілікке қарсы таблеткалар және гормоналды толықтырушы ем;
• Жүктілік
• Семізділік
• Темекі тарту [2];
• Бұрын ауырған жүрек талмасы немесе инсульт;
• Терең күре тамырлардың немесе артериялар тромбоздардың алдыңғы эпиходтары;
• Тромбтардың отбасылық анамнезі;
• Қанның ұйылуының генетикалық немесе пайда болған бұзушылығы
• Жылжымайтындығы (шектелген қозғалыс), оның ішінде:
  • Төсек тартып жату режимі
  • отыратын өмір салты
  • ұзақ саяхаттар ұшақпен, автомобильмен немесе поезбен 4 сағаттан астам) [1];

Жоғарыда санамаланған бір немесе бірнеше жағдай болған кезде дәрі-дәрмектердің көмегімен тромбозды болдырмау немесе өмір салтын өзгерту жөніндегі стратегияны өзіңіздің емдеуші дәрігеріңізбен талқылау маңызды

Тромбоздың қаупін қалай бағалау және тексеру қажет

Тромбоз қаупін абстрактілі бағалауға болмайды. Бұл үшін арнайы калькуляторлар мен шкалалар бар, олар пациенттің тәуекелдер тобында екенін сезінуге және бұл тәуекелдің қаншалықты жоғары екенін анықтауға мүмкіндік береді, демек, сәтті алдын алу жоспарын құруға мүмкіндік береді. Мысалы, операциядан кейінгі кезеңде [7] тромбоздың даму қаупі бойынша дербес Каприни шкаласын зерттеуге немесе CHA2DS2-VASC шкаласы бойынша жүрекше фибрилляциясы бар пациентте инсульт болу ықтималдығын бағалауға болады. Сондай-ақ еркін онлайн қолжетімділікте оңай табуға болатын тромбоз қаупін бағалау бойынша арнайы кестелер бар.

Бірақ ең бастысы ― тәуекел тобынан шығуға болатынын қолдайды, сондай-ақ тәуекел тобында болғанның өзінде  тромбоз қаупін төмендету бұл шындық. Бірақ бұл тек дәрігердің ғана жұмысы емес, дәрігер мен пациенттің бірлескен үйлесімді еңбегі. Бәрі міндетті түрде болады!

Мыналардан бейімделген:

1. North American Thrombosis Forum. (электронный ресурс/ дата обращения 25.01.2024) https://thrombosis.org/patients/what-is-thrombosis/

• Mayo Clinic(электронный ресурс, информация для пациентов) 0https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/deep-vein-thrombosis/symptoms-causes/syc-20352557 
• Подсчёт риска тромбоза https://www.msdmanuals.com/professional/multimedia/table/risk-assessment-for-thrombosis
• Оценка риска тромбоза глубоких вен https://emedicine.medscape.com/article/1918446-overview?form=fpf
• шкала SCORE (10летний риск смерти от сердечно-сосудистых заболевнаий) https://www.escardio.org/static-file/Escardio/Subspecialty/EACPR/Documents/score-charts.pdf
• Ашороби Д., Амир М.А., Фернандес Р. Тромбоз. [Обновлено 8 августа 2023 г.]. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK538430/
• Шкала Каприни. Онлайн калькулятор (электронный портал, последнее обращение 06.02.2024) https://capriniriskscore.org/assessment/
• Общество доказательной неврологии. Шкала CHA2DS2-VASC (оценки риска инсульта и системной тромбоэмболии у пациентов с фибрилляцией предсердий) (электронный портал, доступ от 07.02.2024 )https://evidence-neurology.ru/medical-calculators/hemorrhage/cha2ds2-vasc/